Samen duurzaam Wijkgerichte Energietransitie: alleen sámen kom je van het aardgas af

Willen we in 2050 de CO2-uitstoot naar nul krijgen, dan is het belangrijk dat alle woningen in Nederland van het aardgas af zijn. In een ideale wereld zou die zogeheten energietransitie heel eenvoudig gaan: je plaatst gewoon overal zonnepanelen, legt warmtenetten aan, isoleert alles extra goed en maakt alleen nog maar gebruik van duurzame energie. Simpel toch?

Nee dus. Bij energietransitie komt natuurlijk veel meer kijken dan je aanvankelijk zou denken. Om al die aspecten goed te kunnen onderzoeken, heeft de HAN binnen het zwaartepunt Sustainable Energy & Environment het project ‘Wijkgerichte Energietransitie’ opgezet. Daarvoor is een aantal wijken ‘geadopteerd’, waaronder het Spijkerkwartier in Arnhem, waar alle ruimte is om technische, sociale en gebouwgebonden uitdagingen te kunnen onderzoeken.

Niet alleen technische uitdagingen maar ook archeologische

Jacco Rodenburg is beleidsadviseur en coördinator Energietransitie Gebouwde Omgeving bij de Provincie Gelderland. Hij weet alles van de technische problemen waar je bij de energietransitie op kunt stuiten. “Kijk, hoogbouw is vrij eenvoudig op een warmtenet aan te sluiten. Maar kijk je bijvoorbeeld naar het Spijkerkwartier, dan stuit je op heel verschillende soorten warmtevragen, vanwege alle verschillende gebouwen. En kom je problemen tegen waar je van tevoren nooit rekening mee had gehouden. Zo mag je in het Spijkerkwartier niet overal graven, omdat er veel cultureel erfgoed met archeologische waarde in de grond ligt.”

Zo zijn er meer hindernissen. In het ene gebouw kan geen zonneboiler hangen, terwijl er op sommige flatgebouwen weer niet genoeg ruimte is voor zonnepanelen. En wat doe je als er net een hoop grote bomen voor een gebouw staan, waar juist zonne-energie ideaal zou zijn? Aan oplossingen voor die technische problemen wordt binnen Wijkgerichte Energietransitie druk gewerkt, ook door HAN-studenten die meedoen aan het project.

Verrassende oplossingen

Niek Vermeulen is zo’n student. Als tweedejaars student Werktuigbouwkunde aan de HAN werkte hij een half jaar mee aan het project HP-Launch, waar wordt gesleuteld aan een duurzame warmtepomp die op grote schaal kan worden toegepast. Die pomp moet op het dak worden geplaatst, maar bleek bij gebruik behoorlijk te trillen en herrie te maken. “Ik moest daar samen met mijn medestudenten een oplossing voor verzinnen. Maar die oplossing moest wel goedkoop zijn, omdat die warmtepompen massaproduceerbaar moeten worden. Na lang zoeken kwamen we met een constructie gemaakt van stalen veren waar die pomp aan opgehangen kon worden, zodat de trillingen verminderden.”

Of de oplossing van Niek gebruikt gaat worden is niet bekend. Maar hij heeft wel veel van het project geleerd. “Onze oplossing was er in principe al, maar wij hebben het weten te vereenvoudigen. We hebben van onze opdrachtgever heel veel vrijheid gehad. Dat vind ik heel kenmerkend voor de HAN: je wordt in zo’n project als student echt serieus genomen en positief op jezelf aangewezen.”

Energietransitie is een complexe kwestie

Met die technische problemen zal het dus wel loslopen. Het maatschappelijke aspect van de energietransitie blijkt alleen een stukje ingewikkelder. Erik Jansen is associate lector Capabilities in Zorg en Welzijn bij de HAN, en een van de projectleiders van Wijkgerichte Energietransitie. “Veel mensen in een wijk als het Spijkerkwartier hebben het idee dat energietransitie hen wordt opgedrongen. De uitdaging is om hen te laten zien dat ze er zélf ook een rol in hebben en echt ‘transitie-agenten’ kunnen worden. Want die energietransitie komt alleen maar van de grond als we allemaal ons gedrag veranderen en anders gaan leven.”

Simpelweg huishoudens van het aardgas afhalen is dus niet de manier, vindt Erik. “Mensen moeten zich een duurzamer leven kunnen voorstellen dat comfortabel is en overeenkomt met hoe ze hun leven willen leiden. Je kunt daarin niet zomaar over mensen heen walsen. Want zij hebben allemaal hun eigen vragen, problemen en wensen: de ene kan zich wel zonnepanelen veroorloven, maar de ander niet. En een ander kan zich weer afvragen of ze straks nog wel hun eigen pannen kunnen gebruiken wanneer ze niet meer op gas koken. Je stuit naast grote vragen op de kleinste dingen: dat moet je allemaal serieus nemen.”

HAN als creatieve facilitator om tot oplossingen te komen

Om achter alle zorgen en problemen van de bewoners te komen, is binnen Wijkgerichte Energietransitie onlangs het Minorenplan opgezet, een multidisciplinair project waarbij studenten vanuit verschillende minoren onder meer de wijk ingaan om met bewoners te praten over hun visie op energietransitie en duurzaamheid. Dat is de kracht van de HAN, vindt Erik. “We zijn heel goed in verschillende belanghebbenden bij elkaar brengen. Er is een enorme toename van het aantal partijen dat betrokken is bij dit project. Wij zijn als HAN eigenlijk een facilitator waardoor er creativiteit ontstaat, waaruit weer oplossingen kunnen voortkomen. Omdat we als HAN met één voet in de school en één voet in de praktijk staan, kunnen we bijvoorbeeld de gemeente of provincie informeren. Zo kunnen we maatschappelijk echt iets betekenen.”

Met dat laatste is Jacco het zeker eens. “Energietransitie is een nieuw, snelbewegend veld. Er liggen veel vragen over het gedrag van mensen en de maatschappelijke impact. Daarin is de HAN heel waardevol. Als provincie kunnen we niet aan zo’n grootscheeps project werken zonder partijen als hogescholen. In 2022 willen we de eerste echte aardgasvrije wijken opleveren in onder meer Arnhem en Nijmegen. Zonder kennis uit te wisselen en gebruik te maken van elkaars expertise, krijg je de energietransitie in de gebouwde omgeving niet voor elkaar.”